Στην διάρκεια της ζωής του το άτομο έχει πολλές διακυμάνσεις στο συναίσθημά του. Λυπάται, χαίρεται, αλλά μερικές φορές αυτά τα συναισθήματα έχουν μεγάλη ένταση και διάρκεια.
Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε παθολογικό το να λυπάται ή να χαίρεται κανείς; Φυσικά και όχι γιατί θα μιλάγαμε για ένα άτομο αναίσθητο με επιπεδωμένο συναίσθημα το οποίο θα μπορούσε να παρουσιάζει μια ψυχιατρική διαταραχή (π.χ. σχιζοφρένεια). Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι το άτομο πρέπει να έχει συναισθήματα τα οποία όμως δεν πρέπει να του δυσκολεύουν την ζωή. Η κατάθλιψη είναι το μόνο νόσημα στην ιατρική που είναι ταυτοχρόνως και σύμπτωμα. Λέμε παραδείγματος χάρη ότι έχω κατάθλιψη σήμερα αλλά αύριο μπορεί αυτός που νιώθει αυτό το συναίσθημα να βγει με φίλους και να περάσει καλά. Τότε μιλάμε για σύμπτωμα κατάθλιψη και όχι για ασθένεια. Υπάρχουν διαφορές σε ένα θλιμμένο (δύσθυμο) άτομο και σε ένα καταθλιπτικό; Φυσικά και υπάρχουν και είναι πολλές.
Η νόσος κατάθλιψη έχει ισχυρό βιολογικό παράγοντα, μεγάλη ένταση, διάρκεια μεγαλύτερη του εξαμήνου, ενώ η θλίψη είναι ένα παροδικό συναίσθημα που μπορεί να φύγει με μερικές καλές ειδήσεις και μερικά καλά συμβάντα στην ζωή του ατόμου. Η ένταση της κατάθλιψης είναι πολύ μεγαλύτερη σε αυτόν που πάσχει από αυτόν που έχει μια απλή θλίψη.
Πολύ συχνά στην κατάθλιψη έχουμε ψυχωσικά συμπτώματα (παραισθήσεις, παραληρήματα) ενώ στην απλή θλίψη όχι. Επίσης στην κατάθλιψη συχνός είναι και ο φόβος αυτοκτονίας μιας και αποτελεί ένα από τα εννιά κριτήρια που έθεσε η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία για την διάγνωσή της. Όπως και να έχει πίσω από τις λέξεις θλίψη και κατάθλιψη κρύβεται μια άλλη λέξη, η λέξη ΑΠΩΛΕΙΑ. Κάτι χάνεις, κάτι φοβάσαι, είτε σε προσωπικό επίπεδο είτε σε οικογενειακό είτε σε επαγγελματικό. Αυτοί που βιώνουν απώλεια ή αισθάνονται τον φόβο της απώλειας χάνουν την γη κάτω από τα πόδια τους.
Οι πιο ισχυρές προσωπικότητες μπορεί να περιοριστούν στην απλή θλίψη ενώ οι πιο ανίσχυρες και προβληματικές προσωπικότητες μπορεί να πάθουν κατάθλιψη.
Η κατάθλιψη είναι Πρωτεϊκή νόσος (μεταμφιέζεται σαν τον μυθικό γέροντα Πρωτέα) και δεν είναι εύκολο να διαγνωστεί. Υπάρχουν χαρακτηριστικά έννοιες όπως γελαστή κατάθλιψη, κατάθλιψη χωρίς κατάθλιψη και καταθλιπτικό προσωπείο. Το εάν κάποιος μετά από μια απώλεια θα νοσήσει όπως είπαμε είναι θέμα της προσωπικότητας. Οι ανώριμες, εξαρτητικές, οριακές και ναρκισσιστικές προσωπικότητες είναι πολύ κοντά στην νόσηση. Οι γυναίκες έχουν διπλάσιο κίνδυνο από τους άντρες και ένα καλό διαφοροδιαγνωστικό εργαλείο είναι οι βιολογικοί παράγοντες όπως ύπνος και όρεξη. Το παθογνωμικό σημείο στον καταθλιπτικό είναι η πρώιμη αφύπνιση, δηλαδή ξυπνάει πολύ νωρίτερα από το φυσιολογικό και εκείνες οι ώρες που μεσολαβούν μέχρι να σηκωθεί από το κρεβάτι είναι και πιο δύσκολες.
Αντίθετα αυτός που είναι θλιμμένος, έχει αυτό που χαρακτηρίζεται ως αδυναμία επέλευσης του ύπνου, δηλαδή δυσκολεύεται να κοιμηθεί. Σκέφτεται τα προβλήματά του, λύσεις δεν βρίσκει και στριφογυρίζει στο κρεβάτι. Όσον αφορά την όρεξη το σύνηθες στην κατάθλιψη είναι η απώλεια τουλάχιστον του 5% του βάρους ενώ στην θλίψη δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Εκείνο που συνήθως συμβαίνει μετά την νόσηση από κατάθλιψη είναι η πλήρης αποκατάσταση του ασθενούς ενώ ο δυσθυμικός έχει μερική αποκατάσταση. Πολλές φορές ο θλιμμένος δεν θέλει να σηκωθεί από το κρεβάτι, περνάει τις ώρες του χαζεύοντας με παιχνίδια στους υπολογιστές και μπορεί να επηρεαστεί η επαγγελματική και οικογενειακή του ζωή. Άρα λοιπόν συμπεραίνουμε ότι η κατάθλιψη έχει ισχυρό βιολογικό παράγοντα ενώ η θλίψη όχι.
Στην κατάθλιψη οι νευροδιαβιβαστές σεροτονίνη και νοραδρεναλίνη είναι επηρεασμένες όπως δείχνουν όλες οι μελέτες ενώ στην θλίψη όχι. Ο θλιμμένος νιώθει ότι κάτι του συμβαίνει αλλά συνήθως δεν ζητάει ψυχιατρική θεραπεία, αντίθετα ο καταθλιπτικός και με την βοήθεια των συγγενών του οδηγείται στον ψυχίατρο για να βρεθεί λύση στο πρόβλημά του. Στην απλή θλίψη η ψυχαναλυτική και γνωσιακή ψυχοθεραπεία έχουν τα καλύτερα αποτελέσματα ενώ στην βιολογική μείζων κατάθλιψη πέρα από την ψυχοθεραπεία παίζει ρόλο και η αγωγή. Τελευταία πολύ κουβέντα γίνεται για τους εκλεκτικούς αναστολής επαναπρόσληψης σεροτονίνης γνωστούς και ως SSRI’S που ενισχύουν την νευροδιαβιβαστική δραστηριότητα.
Η καλύτερη αντιμετώπιση στην βιολογική μείζονα κατάθλιψη σήμερα θεωρείται 50% ψυχοθεραπεία και 50% φαρμακοθεραπεία. Είναι φανερό ότι η ένταση του συναισθήματος είναι πολύ μεγαλύτερη στην κατάθλιψη από ότι στην απλή θλίψη. Η κατάθλιψη σήμερα παίρνει περισσότερο βιολογικό δρόμο από ότι στο παρελθόν με τις νέες ανακαλύψεις. Η θλίψη λοιπόν είναι μια φυσιολογική κατάσταση συνέπεια άσχημων ή αρνητικών γεγονότων τα οποία είναι πολύ πιο απλά από την κατάθλιψη. Στο χέρι του ειδικού είναι ο θλιμμένος να μην γίνει καταθλιπτικός.
Στάθης Μπαρτζώκας Ψυχίατρος
Ο κ. Μπαρτζώκας αποφοίτηση από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών, εκπαιδεύτηκε στην Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία (Νοσοκομείο Αιγινήτειο) και στη Νευρολογία (Πολυκλινική Αθηνών), ενώ πήρε την ειδικότητα της ψυχιατρικής στο νοσοκομείο Ευαγγελισμός. Έχει συμμετάσχει σε περισσότερα από 100 συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Σήμερα διατηρεί ιδιωτικό ιατρείο στο Κολωνάκι αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά πληθώρα περιστατικών με κυριότερα αυτά που σχετίζονται με την κατάθλιψη.
