Ατσαλάκης Γιώργος
Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
Πολλές θετικές εκτιμήσεις στην αρχή της τουριστικής σαιζόν επιβεβαιώθηκαν με αποτέλεσμα να μπορούμε να πούμε ότι το 2023 ήταν μια καλή χρονιά από πλευράς εσόδων για τον τουριστικό κλάδο. Δεν μπορούμε όμως να πούμε ότι ήταν και αντίστοιχα μια καλή χρονιά από πλευράς κερδών. Τα υψηλά κόστη της ενέργειας επηρέασαν τις τιμές των τροφίμων, των καυσίμων των μεταφορικών μέσων και το λειτουργικό κόστος όλων των τουριστικών μονάδων. Τα κόστη αυτά δεν είχαν ενσωματωθεί στις τιμές πώλησης του τουριστικού προϊόντος του 2022. Αναμένεται όμως να ενσωματωθούν το επόμενο έτος, παρόλο που δεν μπορεί από τώρα να προβλεφθεί το τελικό ύψος του κόστους που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη για τον καθορισμό των τιμών του 2023.
Η πολιτεία παρεμβαίνει και επιδοτεί τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος δανειζόμενη χρήματα με ολοένα και πιο ψηλά επιτόκια. Το επιτόκιο δανεισμού του κράτους τον Αύγουστο του 2021 ήταν 0,53% και τον περασμένο μήνα ανήλθε το 4,7%. Σήμερα κυμαίνεται προς το παρόν, λίγο κάτω από το 4% .
Η αποτυχημένη πολιτική της Ε.Ε. για την μετάβαση στην πράσινη ενέργεια που όλοι θα θέλαμε να έχει γίνει από χθες, ουσιαστικά έχει οδηγήσει τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις υπό χρεοκοπία εξ αιτίας της αδυναμίας τους να πληρώσουν του λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος. Εάν το κράτος δεν παρεμβαίνει να επιδοτήσει τους λογαριασμούς ρεύματος τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις θα είχαν χρεοκοπήσει.
Δυστυχώς είναι πολύ λυπηρό μετά από 15 και πλέον έτη προσπαθειών για μετάβαση στην πράσινη ενέργεια να φθάσουμε στο σημείο η Ευρωπαϊκή Ένωση να έχει το ακριβότερο ρεύμα στον κόσμο. Ο δύσκολος χειμώνας των ευρωπαϊκών χωρών θα έχει επιπτώσεις σε όλο το φάσμα των οικονομιών και κατ’ επέκταση και στον τουρισμό.
Στην χώρα μας το 2010, το 54% τη ηλεκτρικής ενέργειας παραγόταν από λιγνίτη και η σταδιακή μείωση του έφθασε κάτω από το 10% το 2021. Αυτή η μείωση κατά 44% αναπληρώθηκε μόνο κατά περίπου 20% από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το υπόλοιπο 24% καλύπτεται από την εισαγωγή του πανάκριβου φυσικού αερίου, το οποίο έφθασε σε τιμή 5νταπλασια, της τιμής του ισοδύναμου ενός βαρελιού πετρελαίου. Σημειωτέων ότι το 2012 το φυσικό αέριο ήταν 14 φορές φθηνότερο από το ισοδύναμο ενός βαρελιού πετρελαίου. Κάτι παρόμοιο συνέβη στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες με αποτέλεσμα να εκτοξευθεί η ζήτηση του φυσικού αερίου χωρίς να αυξάνεται η παραγωγή του και αυτό συνέβαινε σε μια αγορά η οποία κατά το μεγαλύτερο μέρος της είναι καρτελοποιημένη από τις χώρες του ΟΠΕΚ συν τη Ρωσία. Υπό τέτοιες συνθήκες ήταν απόλυτα σίγουρο ότι η αύξηση της ζήτησης του φυσικού αερίου θα εκτόξευε τις τιμές στα ύψη ήδη από το 2021 πριν την Ουκρανική κρίση. Απλά ήταν θέμα χρόνου πότε αυτό θα συνέβαινε.
Το πώς η Ευρώπη θα αντικαταστήσει το ρωσικό αέριο, είναι ένα ερώτημα που εύλογα πλανάται καθώς έχει επιδοθεί σε αγώνα δρόμου, σχεδιάζοντας πρόγραμματα περικοπών στην κατανάλωση ενέργειας και προσπαθεί να μειώσει την ανεξέλεγκτη πορεία των τιμών, ενώ η Ρωσία κλείνει τη στρόφιγγα των παροχών φυσικού αερίου.
Δυστυχώς η Ε.Ε δεν έλαβε υπόψη την προστασία των καταναλωτών, την ασφάλεια του εφοδιασμού και τη συγκράτηση των τιμών. Ο ελλιπής και πρόχειρος σχεδιασμός στην μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, οδήγησε την Ευρώπη στην ενεργειακή ανασφάλεια και σε συνθήκες που προσμοιάζουν με την πετρελαϊκή κρίση του 1973 η οποία σε συνδυασμό με τον πληθωρισμό, οδήγησε σε μακροχρόνιο στασιμοπληθωρισμό.
Στο παραπάνω σχήμα φαίνεται η εξάρτηση της Ευρώπης από τις εισαγωγές ενέργειας όπου το 2019 είχε φθάσει στο 60,46%. Αυτό έχει γίνει ιδιαίτερα ανησυχητικό μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία επιτάχυνε την ανάγκη αναζήτησης νέων προμηθευτών φυσικού αερίου και άλλων πηγών ενέργειας. Σύμφωνα με το παρακάτω σχήμα, το ποσοστό εξάρτησης ανά χώρα από το Ρωσικό αέριο το 2021, την μικρότερη εξάρτηση είχε η Γεωργία και ακολουθεί η Εσθονία. Το 2021, η εξάρτηση από το ρωσικό αέριο στην Ευρώπη ήταν υψηλότερη στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η χώρα μας εξαρτάται κατά 64%.
Tο φυσικό αέριο και η ηλεκτρική ενέργεια στην Ευρώπη έχουν φθάσει σε τιμές ρεκόρ τους τελευταίους μήνες. Η τιμή του φυσικού αερίου έχει 14πλασιαστεί σε σχέση με τον μέσο όρο της προηγούμενης δεκαετίας.
Η Ελλάδα έχει την δυνατότητα να χρησιμοποιήσει και πάλι λιγνίτη στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, να καλύψει μέρος από τις ενεργειακές της ανάγκες και να μειώσει την εξάρτησή της από το φυσικό αέριο. Ήδη, από τον Ιούνιο και μετά, το μερίδιο του λιγνίτη στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας έχει αυξηθεί, και έφτασε στο 14% του συνολικού μείγματος ηλεκτροπαραγωγής, έναντι 6% τον Ιούνιο του 2021.
Το ενδεχόμενο η ενεργειακή κρίση να πλήξει τα τουριστικά έσοδα της επόμενης χρονιάς είναι μεγάλο, καθώς το αυξημένο κόστος ζωής θα περιορίσει την δυνατότητα του κόσμου να ταξιδέψει και να κάνει διακοπές το 2023. Όσο περισσότερο πιέζεται το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, τόσο θα πλήττεται και ο τουρισμός, καθώς θα περιοριστεί και η χρονική διάρκεια των διακοπών, αλλά και τα ταξίδια. Επίσης οι τιμές διάθεσης του τουριστικού προϊόντος θα είναι αυξημένες σε σχέση με πέρυσι.
Το κυριότερο θέμα που θα αντιμετωπίσει ο τουρισμός το 2023 είναι οι επιπτώσεις και το μέγεθος που ο πληθωρισμός και οι τιμές της ενέργειας θα επηρεάσουν τα ταξίδια. Σύμφωνα με φετινή έρευνα μεταξύ των ταξιδιωτών:
Το 35% θα μειώσει τον αριθμό των ταξιδιών
Το 30% θα ταξιδέψει σε κοντινούς προορισμούς
Το 23% τίποτα δεν το σταματά να ταξιδεύει
Ο πληθωρισμός και οι τιμές της ενέργειας έχουν μεγάλη επίδραση στη ζήτηση ή στη διάθεση των καταναλωτών και αυτός είναι ο πρώτος λόγος για να μην ταξιδέψει κάποιος. Αυτό είναι ένα νέο πραγματικό στοιχείο και η πανδημία ως λόγος μη ταξιδιού κατεβαίνει στην τρίτη θέση από την πρώτη θέση που ήταν πέρυσι. Από αυτούς που δεν ταξίδεψαν το 2022:
Το 41% δεν είχε την οικονομική δυνατότητα
Το 26% ήθελε να εξοικονομήσει χρήματα
Το 11% φοβόταν την πανδημία.
Κατά συνέπεια αν δεν ταξίδεψε κάποιος φέτος είναι επειδή δεν είχε τα χρήματα ή εξοικονομεί χρήματα επειδή η τιμή της ενέργειας αυξήθηκε σε απροσδόκητα επίπεδα.
Είναι κατανοητό το τι θα συμβεί τον δύσκολο χειμώνα που έρχεται όταν οι περισσότερες χώρες θα αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα υψηλού κόστους ενέργειας και πιθανόν διακοπές ρεύματος αλλά και από τις αυξημένες τιμές σε όλα τα αγαθά και υπηρεσίες.
Ακόμα και φέτος, παρά την σημαντική αύξηση των αφίξεων, οι τουρίστες περιόρισαν σημαντικά τη δαπάνη για εστίαση και διασκέδαση, αντίθετα αύξησαν την κατανάλωση στα σούπερ μάρκετ για να προμηθευτούν τα απαραίτητα για τη διατροφή τους. Με όλα τα παραπάνω προβλήματα το 2023 προβλέπεται έτος μειωμένων εσόδων για τον τουρισμό.
